wtorek, 26 marca 2013

„Malarz świata ułudy”


Zagadka: czyj to życiorys? Podczas studiów malarskich główny temat jego twórczości to życie nocne kawiarni oraz portrety spotkanych tam kobiet. Pod wpływem jednego z przyjaciół rośnie jego zainteresowanie tematyką polityczno-społeczną, z czasem silnie nasyconą nacjonalizmem. Niektóre z jego prac zostają wykorzystane do celów propagandowych. Jego zaangażowane politycznie dzieła zostają docenione przez nowe władze. Dzięki nim malarz może objąć wysokie stanowisko na uczelni sztuk pięknych oraz stać się cenionym i zamożnym członkiem lokalnej społeczności. Powojenna zmiana władzy połączona z całkowitą zmianą dotychczasowego kierunku politycznego usuwa starzejącego się malarza na margines życia artystycznego i społecznego. Emerytowany artysta, którego prace zostały już zdjęte ze ścian, schowane i zapomniane, od tej pory oddaje się wyłącznie życiu rodzinnemu. Czasem zastanawia się, jak bardzo jego sztuka i on sam odpowiedzialni są za zło wyrządzone przez faworyzującą go władzę, której cele i ideały podzielał.

Brzmi znajomo? A to biografia Masuji Ono, głównego bohatera powieści Kazuo Ishiguro „Malarz świata ułudy”. Wydawać by się mogło, szczególnie czytelnikom z tej szerokości geograficznej, że przy takim bohaterze całość będzie miała charakter polityczno-rozliczeniowy; na szczęście autor zdecydował się inaczej rozłożyć akcenty. Pana Ono poznajemy już jako emeryta; cała pierwszoosobowa narracja składa się z jego wspomnień i przemyśleń. Wątki są rozrzucone i czytelnik musi sam je zrekonstruować i uszeregować chronologicznie. Asocjacyjne przeskakiwanie z tematu na temat połączone ze wspomnieniami, łączącymi się z określonymi ludźmi, miejscami czy przedmiotami oraz z analizą bieżących wydarzeń, pozwala nam poznać i zrozumieć motywacje pana Ono. Pretekstem do poznania jego przeszłości są wydarzenia obecne: próba wydania młodszej córki za mąż, co w nadal tradycyjnym japońskim świecie okazuje się nie takie proste. Powieść rozpoczyna się od opisu domu, w którym mieszka bohater i okoliczności jego nabycia: pan Ono mógł kupić posiadłość, ponieważ, jak to sam nazywa, został zwycięzcą „aukcji moralnej”, przeprowadzonej przez rodzinę sprzedającą dom. Spośród licznych ofert kupna została wybrana ta, którą złożyła osoba o najbardziej niepokalanym honorze. W świecie, w którym zakup domu uwarunkowany jest sprawdzaniem uczciwości nabywcy, jego rodziny i ich przodków, zamążpójście córki jest oficjalnie poprzedzone pracą detektywa, wynajętego przez rodzinę przyszłego pana młodego. Czy w tej sytuacji córka pana Ono może liczyć na spełnienie? I  co ważniejsze  jak jest oceniana przeszłość głównego bohatera? Jak bardzo możemy uwierzyć w jego własne słowa?

„Malarz świata ułudy” jest powieścią zachwycająco subtelną. Relacje głównego bohatera z rodziną, bliskie, ale jednocześnie w japoński sposób zdystansowane, uniemożliwiające bezpośrednią, szczerą rozmowę, dyskretnie odkrywają nam kolejne fakty, budząc zarazem ciepły obraz dziadka spędzającego czas z córkami i wnukiem. Niejednoznaczna jest sama opowieść głównego bohatera: do jakiego stopnia okłamuje sam siebie? Na które fakty przymyka oko? Które z nich wyolbrzymia? Ishiguro umie obudzić naszą sympatię wobec pana Ono i jednocześnie zdystansować nas wobec jego opowieści. Ostatecznie, historyczne tło staje się podrzędne wobec opowieści o starości, przemijaniu, nieważności naszych decyzji. Tytułowy świat ułudy jest światem nocnych klubów i zabaw, światem gejsz i zmysłowych, ulotnych przyjemności, których uwiecznianiem zajmował się mistrz i przez wiele lat nauczyciel pana Ono. Zafascynowany nową ideologią rodzącego się nacjonalizmu, bohater opuścił mistrza, właśnie dlatego, że uważał obecność polityki w malarstwie za wartość realną. Jednak w ostatecznym rozrachunku okazuje się, że zarówno pan Ono, jak i jego mistrz, poświęcili życie ułudzie...

Piękna, refleksyjna, dyskretna proza o przemijaniu z wiarygodnym obrazem zmieniającej się powojennej Japonii w tle. 

Kazuo Ishiguro, „Malarz świata ułudy”, Wydawnictwo Czytelnik, 1991.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz